Μάνος Κατράκης, Ένα Άστρο Που Δεν Έσβησε Ποτέ!

Εκατό χρόνια συμπληρώνονται φέτος απ' τη γέννηση του σπουδαίου Κρητικού ηθοποιού κι αγωνιστή της Αριστεράς. Πενήντα τρία χρόνια παρουσίας στα θεατρικά δρώμενα της Ελλάδας, μια περιπέτεια ζωής - κοινωνικά και καλλιτεχνικά - πολυποίκιλη, ένας βίος που συναντήθηκε με όλα τα κοσμογονικά γεγονότα του ελληνικού 20ού αιώνα. Ο Μάνος Κατράκης είναι, αναμφίβολα, μια εμβληματική κι αξεπέραστη προσωπικότητα!

Με συμμάχους τα εκφραστικά του μέσα - σώμα, φωνή, βλέμμα - μάγεψε επί πέντε και πλέον δεκαετίες το ελληνικό κοινό. Συμπορευόμενος με τους σημαντικότερους ηθοποιούς, σε αξιομνημόνευτες παραστάσεις και ανυπέρβλητα κλασικά έργα. Παρών σε όλη την εξέλιξη του θεάτρου μας, εν μέσω πολέμων, ταραχών και κοινωνικών ανακατατάξεων...

Κι όλα αυτά προέκυψαν γιατί όταν ήταν παιδί ακόμα (πανύψηλος και επιβλητικός Κρητίκαρος, με ταλέντο στο ποδόσφαιρο και τρέλα για τη θάλασσα - σπούδασε ασυρματιστής για να μπαρκάρει), ένα ατύχημα της μάνας του τον κράτησε στη στεριά... Κι έτσι, εν έτει 1928, ο σκηνοθέτης Κώστας Λελούδας τον εντόπισε στις αλάνες και τον έκανε πρωταγωνιστή του στην ταινία «Λάβαρο του '21». Από εκείνη τη στιγμή ο ατίθασος βενιαμίν μιας επταμελούς οικογένειας, γεννημένος στις 14 Αυγούστου του 1909 στο Καστέλι Κισσάμου των Χανίων Κρήτης, κόλλησε το μικρόβιο της υποκριτικής και δεν θα θεραπευόταν ποτέ έκτοτε! Εντελώς τυχαία, λοιπόν, χωρίς ιδιαίτερες σπουδές, βρέθηκε στο «θίασο των νέων» στο Παγκράτι να παίζει τους πιο απίθανους μικρούς και μεγάλους ρόλους σε ένα ανεξάντλητο ρεπερτόριο.

Οι αξιοσημείωτες - προφανώς - επιδόσεις του τού εξασφάλισαν ένα ρόλο τον αμέσως επόμενο χρόνο στο θέατρο της Μαρίκας Κοτοπούλη. Εκεί τον πρόσεξε ο Φώτος Πολίτης και τον κάλεσε το 1932 στο νεοσύστατο Εθνικό θέατρο, όπου βρέθηκε να παίζει δίπλα στον Βεάκη, τη Μανωλίδου, την Αλκαίου, την Ανδρεάδη, το Μινωτή και τον Γληνό! Εφεξής, κάθε συναναστροφή, κάθε παράσταση γινόταν το δικό του πανεπιστήμιο, η δική του ανίχνευση στο χώρο της τέχνης και του θεάτρου, ενώ η στενή φιλία που ανέπτυξε με τον Δημήτρη Μητρόπουλο είχε κι αυτή την καταλυτική της σημασία. Αναρίθμητοι ρόλοι - τα ρεπερτόρια των θεάτρων εναλλάσσονταν τότε σε εβδομαδιαία βάση - μέσα απ' τους οποίους σιγά σιγά διαπιστωνόταν το γεγονός ότι είχε φυσικό χάρισμα. Επί σκηνής η παρουσία του κυριαρχούσε. Κάτι που τον ακολούθησε ως το τέλος.

Το καλοκαίρι του 1938 συμμετείχε στην παρθενική παράσταση του αρχαίου θεάτρου της Επιδαύρου στη σύγχρονη εποχή, στo ρόλο του Πυλάδη στην «Ηλέκτρα» δίπλα στις Παξινού και Παπαδάκη, σε σκηνοθεσία Δημήτρη Ροντήρη. Την επόμενη χρονιά στην ίδια παράσταση έπαιξε τον Ορέστη. Κι ενώ η καθιέρωση ερχόταν βήμα βήμα, μία μέρα μετά την πρεμιέρα του έργου «Ο έμπορος της Βενετίας», όπου έπαιζε τον Τενόρο, έφυγε για το αλβανικό μέτωπο. Ηταν 28 Οκτωβρίου 1940. Eζησε όλη τη φρίκη των πεδίων των μαχών και κηρύχθηκε αγνοούμενος. Η μάνα του, η Ειρήνη, η μεγάλη του αδυναμία, καρτερικά τον περίμενε πίσω. Και όντως, ήρθε η μέρα που τον είδε απ' το μπαλκόνι τους στην οδό Λασκάρεως να επιστρέφει. Στην κατοχή έδρασε στους κόλπους του ΕΑΜ και πρωτοστάτησε στις απεργίες ηθοποιών που διαμαρτύρονταν για την πείνα και τις εκτελέσεις. Μεταξύ 1943 και '45 βρέθηκε στη Θεσσαλονίκη ως μέλος του Κρατικού θεάτρου Θεσσαλονίκης, σε μια προσπάθεια πατριωτών να αναχαιτίσουν την εισβολή της βουλγαρικής προπαγάνδας, η οποία μέσω βουλγαρόφωνου θεάτρου προσπαθούσε να επωφεληθεί της πολιτικής ανωμαλίας.

Η απελευθέρωση τον βρήκε να παίζει στο θέατρο Κοτοπούλη Ρεξ με τους Λογοθετίδη, Μυράτ και Λαμπέτη, ως πρωταγωνιστής πια, έπειτα από δεκαέξι χρόνια στο σανίδι. Εκεί ο σκηνοθέτης Τάκης Μουζενίδης του προσέφερε το ρόλο του Πρόσπερου στην «Τρικυμία». Πίσω στο Εθνικό, ο Δημήτρης Ροντήρης τού εμπιστεύτηκε πολλούς και πληθωρικούς ρόλους κι οι κριτικοί αναγνώρισαν θεαματική ωρίμανση στην υποκριτική του.

Όλη αυτή η ανοδική πορεία διακόπηκε το 1947 για να ακολουθήσει ο Κατράκης τη μοίρα όλων όσων αρνήθηκαν να υπογράψουν δηλώσεις μετανοίας και πήραν τον δρόμο προς τα «κολαστήρια» - Ικαρία, Μακρόνησο, Αϊ-Στράτη. Εκεί συναναστράφηκε και συνδέθηκε με τις σημαντικότερες προσωπικότητες της αριστερής διανόησης κι ανέπτυξε μοναδική και με διάρκεια στο χρόνο φιλία με τον Γιάννη Ρίτσο. Με τον ποιητή και με το συνάδελφο του απ' το Εθνικό Τζαβαλά Καρούσο οργάνωναν στην εξορία παραστάσεις κι άλλες εκδηλώσεις πολιτισμού, ενώ τον ελεύθερο του χρόνο τον αφιέρωνε στη μελέτη.

Στην Αθήνα επέστρεψε το Φεβρουάριο του 1952. Τα επόμενα χρόνια άλλαξε αρκετούς θιάσους παίζοντας πρωταγωνιστικούς ρόλους στο πλευρό σημαντικών ονομάτων της εποχής. Το 1954 και αφού είχε ήδη στο ενεργητικό του δύο αποτυχημένους γάμους και ένα θυελλώδες ειδύλλιο με την Αλίκη Γεωργούλη, γνώρισε τη χορεύτρια Λίντα Aλμα, τη γυναίκα με την οποία έμελλε να περάσει το υπόλοιπο της ζωής του. Ένα χρόνο μετά ίδρυσε - με καλλιτεχνικό σύμβουλο τον Μάριο Πλωρίτη - το Ελληνικό Λαϊκό θέατρο, το οποίο σηματοδότησε και καθόρισε ολόκληρη την περαιτέρω θεατρική πορεία του με αξέχαστες ερμηνείες απ' τον ίδιο αλλά και από πλειάδα ηθοποιών που απάρτιζαν τις πολυπληθείς παραστάσεις του στο θερινό θέατρο του Πεδίου του Aρεως και σε διάφορες σκηνές τον χειμώνα. Εκείνη την εποχή έπαιξε στα έργα: «Ο αγαπητικός της βοσκοπούλας», «Η τραγωδία του λόρδου Μπάιρον», «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται», «Καραϊσκάκης», «Βασίλισσα Αμαλία» (με τη Μαίρη Αρώνη), «Τραγούδι του νεκρού αδελφού», «Αντιγόνη της Κατοχής», (με την Αλέκα Κατσέλη), «Πατούχας», «Οδύσσεια», «Καπετάν Μιχάλης», αλλά και το «Φουέντε Οβεχούνα», τη «Δίκη των πιθήκων» (με την Ειρήνη Παπά), «Ιούλιο Καίσαρα» (στη μοναδική του συνεργασία με τον Μίνωα Βολανάκη).

Η «Γκόλφω» όμως το καλοκαίρι του 1967 έμελλε να είναι το τελευταίο έργο στο Πεδίον του Aρεως. Η Χούντα του πήρε την άδεια κι εκείνος δεν επέστρεψε ποτέ εκεί. Ούτε καν με τη μεταπολίτευση. Καίριο πλήγμα που του κόστισε τις πρώτες επιπλοκές στην υγεία του. Κι ενώ εν μέσω δικτατορίας, την άνοιξη του 1971, ανεβάζει «Βασιλιά Λιρ», ο θίασος σταδιακά οδηγήθηκε σε μαρασμό. Βιοποριστικοί κι άλλοι λόγοι τον οδήγησαν να συνεργαστεί με το ζεύγος Βουγιουκλάκη-Παπαμιχαήλ, αλλά αμέσως μετά ο Μουζενίδης τον έπεισε να επιστρέψει στο Εθνικό, ώστε να ενσαρκώσει τον δον Κιχώτη, ρόλο που καταγράφηκε ως ένας απ' τους πιο πετυχημένους της καριέρας του, σε μια θρυλική παράσταση, με μουσική Μάνου Χατζιδάκη.

Απ' την Εθνική Σκηνή, όπου έμεινε άλλες δύο σεζόν, μετά την πτώση της Χούντας επέστρεψε στη σκηνή, στο πλευρό της εθνικής μας σταρ. Στο θέατρο με τον «Προμηθέα Δεσμώτη» το 1976 σημείωσε έναν ακόμα θρίαμβο. Αμέσως μετά, ένα μπουλβάρ, η «Φθινοπωρινή ιστορία», έγινε αφορμή για μια συνάντηση επί σκηνής με την Ελλη Λαμπέτη. Στη συνέχεια συμμετέχει στη «Συντροφιά με τον Μπρεχτ» με Μελίνα και Ντασέν. Με το ΚΘΒΕ και τον Σπύρο Eυαγγελάτο θριαμβεύει ως Δαρείος στους «Πέρσες» αλλά αυτό δεν ήταν τίποτε μπροστά στο σαρωτικό «Ντα» του Χίου Λέοναρντ, το οποίο παίχτηκε για τρεις συνεχείς σεζόν! Το 1981 επιστρέφει στην Επίδαυρο ως Οιδίποδας κι αποθεώνεται! Ως τελευταία του εμφάνιση καταγράφεται η αφήγηση του «Προμηθέα», καντάτα του συνθέτη Θεόδωρου Αντωνίου, στο Ηρώδειο τον Ιούλιο του 1984, με εκείνη τη μοναδική φωνή με την οποία είχε απαγγείλει και το «Aξιον Εστί» του Ελύτη, στον δίσκο του Μίκη Θεοδωράκη το 1964!

Απ' τις δεκάδες ταινίες στις οποίες έπαιξε - και στις οποίες τυποποιήθηκε λόγω παραστήματος ως αδίστακτος αστός ή γαιοκτήμονας - αξίζουν ειδική μνεία δύο: Ο «Μαρίνος Κοντάρας», ένα φιλόδοξο έπος που γύρισε ο πρωτοπόρος Γιώργος Τζαβέλλας το 1948 κι η «Αντιγόνη» του ίδιου το 1961, όπου ως Κρέων κέρδισε βραβείο ερμηνείας στο Φεστιβάλ του Σαν Φρανσίσκο. Οι μικρές συμμετοχές στα φιλμ «Μαγική πόλη», «Συνοικία το όνειρο», «Ηλέκτρα», «Κόκκινα φανάρια», «Μπλόκο» και «Βενιζέλος» έμειναν χαρακτηριστικές, αλλά ήταν με τον πρωταγωνιστικό ρόλο στο «Ταξίδι στα Κύθηρα» του Θ. Αγγελόπουλου, που έμελλε «να πέσει θριαμβευτικά η αυλαία» λόγω, ακριβώς, της καταπόνησης της υγείας του στα εξοντωτικά γυρίσματα της ταινίας, μέσα στο κρύο και τις βροχές. Έτσι, έφυγε πλήρης έργων, τιμών και δόξας στις 2 Σεπτεμβρίου 1984...